Bilgi Sosyolojisi Üzerine Genel Bir Bakış

Her ne kadar bu metni genellemeler üzerine kurmak istemesem de sosyolojinin bir alt disiplini olan Bilgi Sosyolojisi hakkında düşünmek söz konusu olduğunda öncelikle bilgi denilen kavramın kadîm köklerini; sonra da alt disiplin olarak Bilgi Sosyolojisi’nin geniş tarihini göz ardı edemeyiz. Belki de bu yüzden sosyal bilim metinlerinde sıklıkla başlık olarak karşımıza çıkan ‘bir şeyin kısa tarihi’ tamlaması önemini burada bulacaktır.

Bilgi ve Sosyoloji

Bilgi ele alınışı bakımından insanlığın en temel problemlerinden biri olarak karşımıza çıktığı gibi, Bilgi Sosyolojisi’nin kurucularını göz önünde bulundurduğumuzda geniş bir Bilgi Sosyolojisi tarihi sunmak bütün bir sosyal bilimlerin tarihini sunmak olarak karşımıza çıkacaktır. Bahsettiğimiz bu temel nedenlerden ötürü Bilgi Sosyolojisi hakkında kurduğumuz bu metni iki ana bölüm üzerine inşa etmenin ehemmiyeti bir kez daha ortaya çıkıyor.

Bilginin Antik Kökleri

Metne her ne kadar ‘her ne kadar’ diyerek başlamış olsam da bilgi çok eski çağlardan beri din ve felsefenin konularından biri olmuş ve özellikle felsefe alanında bir süje-obje ilişkisi olarak algılanagelmiştir.

Bilgi Nedir?

Bilgi nedir? Sorusunu sorduğumuz takdirde vereceğimiz ilk cevabın ‘özne ve nesnenin ilişkisinden doğan sonuçtur’ olmasının nedeni sanırız ki buradan kaynaklanmaktadır. Bu antik köklerinden ötürü de bilgi problemi antik bir problemdir.

Bilgi Sosyolojisi ve Toplumsal Yaklaşımlar

Bilgi Sosyolojisi en geniş perspektifte bilgi sistemini toplumsal temeller içerisinde ele almasıyla bu soyutlamanın dışına çıkmıştır. Bu sosyal bilimlerin ortaya çıkışına paralel teşkil etmesi bakımından da önemlidir.

Bilgi Sosyolojisi’nin Gelişimi

Yukarıda değindiğimiz noktaya yeniden dönerek Bilgi Sosyolojisi sosyal bilimlerin çıkışıyla eş anlı olarak gelişmeye başlamıştır diyebiliriz. Çünkü yaklaşık iki yüzyıllık süreç içerisinde pek çok düşünür, Bilgi alt disiplini altında olmasa dahi, kendi evrensel kuramları içerisinde bilgi probleminin toplumsal niteliğine atıfta bulunmuş ve onun sosyal boyutları içerinde ele alınmasının gerekliliğini vurgulamıştır.

Bilgi Sosyolojisi ve Diğer Disiplinler

Bilgi Sosyolojisi, başka bazı disiplinlerle aynılaştırılmaktadır. Bunun nedenini de Toplum Felsefesi, Epistemoloji ve Hermeneutik gibi disiplinlerin de Bilgi Sosyolojisi’nin ilgi duyduğu alanlarla ilgili olmasında bulabiliriz.

Kurucu Düşünürler ve Teoriler

Bilgi Sosyolojisi, 18. Yüzyılda özellikle Condorcet gibi düşünürlerle ön plana çıkmaya başlamış Marx, Comte, Durkheim ve Weber gibi kurucu babalar ile de gelişmiştir. Yine de erginliğini Mannheim, Gurvitch ve Sorokin gibi daha çağdaş düşünürlerle kazanmıştır.

Bilginin Toplumsal Boyutları

Bilgi Sosyolojisi, bir alt disiplin olmakla birlikte; bilişsel dünyanın mühim olgularından olan ‘değer’in yansıma mekanı olan dinden sanata, ideolojiyle kaynağını bulan siyasete, bilimsel olandan batıl olana kadar, her türlü bilginin olduğu büyük ölçekli bir alanı içine almaktadır.

Bilginin Kaynakları

Bilgi Sosyolojisi’nin tartıştığı konulardan biri bilginin kaynağı sorunudur. Bu aynı zamanda antik bir problem olarak bilginin de ele alındığı noktayı oluşturmaktadır demek yanlış olmayacaktır.

Sonuç

Bir alt disiplin olarak Bilgi Sosyolojisi ve sosyal bilimler arasındaki ilişki de benzer bir diyalektik ilişkiden neşet etmiştir.

Kaynakça

• Armağan, İbrahim (1974). Bilgi ve toplum-1/bilgi sosyolojisine giriş. İstanbul: Otağ Matbaası.
• Aydın, Mustafa (1998). Bilgi sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap.
• Durkheim, Emilé (1998). Din sosyolojisi ve bilgi teorisi. Y. Aktay ve M. E. Köktaş (der.). Ankara: Vadi Yayınları.
• Mardin, Şerif (2017). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.